Zasady nadawania
Krzyż Wolności i Solidarności jest nagrodą dla działaczy opozycji wobec dyktatury komunistycznej, którzy w okresie od 1 stycznia 1956 r. do 4 czerwca 1989 r., z wyłączeniem okresu od 31 sierpnia 1980 r. do 12 grudnia 1981 r., na terytorium Polski co najmniej przez 12 miesięcy:
- byli aktywnymi członkami nielegalnych organizacji, które stawiały sobie za cel odzyskanie przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowanie praw człowieka w PRL, lub
- prowadzili zagrożoną odpowiedzialnością karną lub represjami działalność na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowania praw człowieka w PRL.
Krzyż Wolności i Solidarności nadaje się również osobom, które w okresie od 1 stycznia 1956 r. do 4 czerwca 1989 r. na terytorium Polski ze względu na prowadzoną działalność mającą na celu odzyskanie przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowanie praw człowieka w PRL lub też ze względu na świadome uczestnictwo w działaniach i manifestacjach mających taki cel:
- zostały zabite,
- doznały ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
- przez łączny okres co najmniej 30 dni były więzione, aresztowane, internowane lub w inny sposób pozbawione wolności,
- zostały powołane na ćwiczenia wojskowe lub do odbycia zasadniczej służby wojskowej,
- były pozbawione prawa lub możliwości wykonywania zawodu lub podjęcia pracy przez okres co najmniej 6 miesięcy,
- zostały wydalone z wyższej uczelni lub szkoły na okres co najmniej 6 miesięcy.
Nie mają prawa do otrzymania Krzyża Wolności i Solidarności osoby:
- które byty pracownikami, funkcjonariuszami, żołnierzami organów bezpieczeństwa państwa określonych w art. 5 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o IPN (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424, z późn. zm.), chyba że przedłożą dowody, że przed 4 czerwca 1989 r., bez wiedzy przełożonych czynnie wspierały osoby lub organizacje działające na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowania praw człowieka w PRL, albo
- co do których w archiwum Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu zachowały się dokumenty wytworzone przez nie lub przy ich udziale, w ramach czynności wykonywanych przez nie w charakterze tajnego informatora lub pomocnika przy operacyjnym zdobywaniu informacji przez ww. organy.
Wnioski o nadanie Krzyża Wolności i Solidarności przedstawia Prezydentowi Prezes IPN, a w przypadku osób nieposiadających obywatelstwa polskiego lub zamieszkałych stale za granicą – Prezes IPN w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zagranicznych.
10 listopada 2011 r., zarządzeniem Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej (nr 52/11), powołany został samodzielny zespół do spraw realizacji wniosków o nadanie odznaczenia Krzyż Wolności i Solidarności, który zajmuje się merytorycznym i formalnym opracowywaniem wniosków, w tym przeprowadzaniem wymaganych kwerend archiwalnych.